TOPRAKLAMA ÖLÇÜMÜ
Topraklama ölçümü iş ve iş sağlığı güvenliği kapsamında yıllık periyodik kontrolü yapılması gereken ve çalışanların ve tesisin iş güvenliği açısından önemli bir konudur.
Tesislerin bu ölçümleri yaptırması ve periyodik muayenelerde tespit edilen eksikliklerin hızlıca giderilmesi ve Elektrik Tesislerinde Topraklama Yönetmeliğine uygun hale getirilmesinden sorumudurlar.
İlgili yönetmelik, 21.08.2001 tarih ve 24500 sayılı Resmi Gazete de yayınlanrak yürürlüğe girmiştir.
Topraklama Direnci, toprağın elektrik akımını geçirebilmesi sırasında gösterdiği tepkidir. Toprak aslında bakır gibi normal iletkenlere göre daha zayıf bir iletkendir. Ancak akım için alan yeteri kadar büyükse, direnç düşük olup toprak iyi bir iletken haline gelebilir.
Topraklama ölçümü:
Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği ile İş Ekipmanlarının Kullanımı Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmelik ile İşyeri Bina ve Eklentilerinde Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik çerçevesinde gerçekleştirilmektedir.
Topraklama ölçümü ve elektrik iç tesisat kontrolü kapsamında elektrik topraklamasının yapılması ve yılda bir kontrol edilmesi gereken bir sistemdir.
Bu çalışma yılda bir tekrarlanması tavsiye edilir ve Topraklama tesisatı periyodik olarak en az yılda bir defa, yer değiştirebilen makine ve cihazlar için altı ayda bir defaya mahsus yetkili elektrik mühendisleri tarafından muayene ve ölçümü yapılmalıdır.
Topraklama Tesisatı Çeşitleri Nelerdir?
- Koruma Topraklaması
Bir yalıtım hatasında elektrik devresinin aşırı akım koruma aygıtları ile açılmasını sağlamak için gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinin topraklayıcılara ya da topraklanmış bölümlere doğrudan doğruya bağlanmasıdır.
- İşletme Topraklaması
Aktif bölümlerin ve sıfır iletkeninin topraklanmasına işletme topraklaması denir. İşletme topraklaması iki şekilde yapılır. Bunlar:
- Dirençsiz işletme topraklaması: topraklama devresine direnç koymadan, doğrudan doğruya yapılan topraklamadır.
- Dirençli işletme topraklaması: Omik, endüktif ya da kapasitif bir direnç üzerinden yapılan topraklama olup genellikle OG sistemlerinde uygulanır.
- Yıldırıma Karşı Yapılan Topraklama
Yıldırım düşmesi durumunda, işletme gereği gerilim altında bulunan iletkenlere atlamaları geniş ölçüde önlemek ve yıldırım akımını toprağa iletmek için işletme akım devresine ilişkin olmayan iletken bölümlerin topraklanmasıdır.
- Fonksiyon Topraklaması
Bir iletişim tesisinin veya bir işletme elemanının istenen fonksiyonu yerine getirmesi amacıyla yapılan topraklamadır. Fonksiyon topraklaması, toprağı dönüş iletkeni olarak kullanan iletişim cihazlarının işletme akımlarını da taşır. Bir tesisin veya bir işletme elemanının istenen fonksiyonu yerine getirebilmesi amacıyla yapılan topraklamadır. Yıldırım etkilerine karşı koruma, raylı sistem topraklaması, zayıf akım cihazlarının topraklaması, telsiz haberleşme sistemleri bu tip topraklamaya en iyi örneklerdir.
Ayrıca statik elektriğe karşı topraklamada yapılmaktadır: Statik Elektrik; elektronların atomlar arasında hareket etmesiyle ortaya çıkan enerji olarak düşünülebilir. Statik elektriğe en büyük örnek olarak yıldırım verilebilir. Kısacası statik elektrik; katının katıya, sıvının katıya veya iki sıvının birbirine sürtünmesi sonucu oluşan, genel olarak bir işe yaramayan ve zaman zaman arklar şeklinde boşalan elektrik enerjisidir. Bu boşalma genel olarak kontrol altına alınamaz ve statik elektrikten faydalanılamaz. Ancak; bu kontrolsüz güç çok önemli bir yangın çıkış sebebidir. Endüstriyel ve ticari işlemlerde, yangın riskinden dolayı statik elektriğin büyük bir önemi vardır. Endüstriyel ve ticari işlemlerde statik elektrik; transport işlerinde, konveyör bantlarında, kaplama işlemlerinde, örtme ve doldurma işlemlerinde, basım ve matbaa işlemlerinde, karıştırma işlemlerinde ve sprey uygulamaları gibi birçok yerde görülmektedir.
Birçok uçucu gaz karışımı, patlayıcı olduğundan burada yapılan hareketler statik elektriğin birikmesine ve sonunda ani elektrik boşalmalarına sebep olmamalıdır.
Topraklama Ölçümü Nasıl Yapılır?
Elektrik Topraklama Ölçümü, Kontrol, Muayene, Ölçme ve Denetleme Yönetmelik Madde 10-A da açıklandığı gibi topraklama sistemi, montaj sırasında veya işletme sürecinde periyodik olarak düzenli kontrolleri yapılmalıdır.
Yapılması gereken kontroller ve ölçümlerden birkaçını örneklersek;
- Toprak özgül direncinin ölçülmesi,
- Artık akım koruma (RCD) düzeninin kontrolü,
- Elektrik tesisinin yalıtım direncinin ölçülmesi ve denetlenmesi,
- Gözle muayene,
- Koruma iletkenlerinin, ana ve tamamlayıcı potansiyel dengeleme iletkenleri bağlantılarının sürekliliğinin ölçülmesi ve denetlenmesi,
- Çevrim empedansının kontrolü,
- Topraklama direncinin ölçülmesi
- Beslemenin otomatik kesilip kesilmediğinin denetlenmesi
Topraklama Ölçümü Kaç Olmalıdır?
Topraklama yönetmeliği sınır değer formülü ile hesap edilmelidir. Panolar, makinalar, her prizin sigorta veya kaçak akım rölesi değerine bakarak ölçülür. Topraklama direnç değeri uygunluğu ölçülürken veya değerlendirilirken sabit bir değerden bahsetmek hatalı olur. Aşağıdaki varyasyonlara göre hareket etmek gerekir.
Kaçak akım rölesi 30 mA. mevcut ise 50 V./0,03 A=200 ohm sınır değerdir.
Kaçak akım rölesi 300 mA. mevcut ise 50 V./0,3 A=80 ohm sınır değerdir.
Kaçak akım rölesi yok ve ana şalterde troid takılıysa; 1 A. ise 50 V./1A=50 ohm sınır değerdir.
Kaçak akım rölesi yok ve ana şalterde troid yok ise sigorta değerinden ölçüm alınır, örnek B Sınıfı 16 A düşünürsek 50 V./16×5 =0,625 sınır değerdir.
Kaçak akım rölesi yok ve ana şalterde troid yok ise sigorta değerine ölçülür, örnek B Sınıfı 25 A düşünürsek 50 V./5×25 =0,4 ohm sınır değerdir.
Kaçak akım rölesi yok ve ana şalterde troid yok ise sigorta değeri ölçülür, örnek C Sınıfı 25 A düşünürsek 50 V./25×10 =0,2 ohm sınır değerdir.
Topraklama Ölçümleri Kaç Yılda Bir Yapılır?
Değişken Tesisler İçin;
Sabit İşletme Cihaz ve Makinalar : 1 Yıl
Sabit olmayan İşletme Ekipmanları : 6 Ay
Elektrik üretim, iletim, dağıtım tesisleri : 2 yıl
Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri : 1 yıl
Enerji nakil ve dağıtım hatları : 5 yıl
Topraklama dirençlerin kontrolü ve ölçülmesi : 2 yıl
Topraklama Ölçüm Raporu
- Kuvvetli akım tesisatı ölçümü ve kontrolleri
- Paratoner tesisatı ölçümü ve kontrolleri
- Topraklama Raporu
- Topraklama tesisatı ölçümü ve kontrolleri
- Trafo bakımları ve raporlanmaları
- Elektrik İç tesisatı uygunluk kontrol raporu
- İşletme Topraklaması ve Pano ölçümü
- Gövde koruma topraklaması ölçüm
PARATONER BAKIM NASIL YAPILIR?
- Paratoner tesisatlarının kontrolü yılda bir kez yapılır.
- Paratonerin kendisinin sağlamlığı kontrol edilir.
- Paratoner direği ve yakala ucunun paslanıp paslanmadığı ve sağlamlığı kontrol edilir.
- İniş iletkenleri S mesafesi bırakarak inip inmediği kontrol edilir. İzoleli sistem burada tercih edilebilir.
- İniş iletkenleri kroşeleri kontrol edilir.
- İniş iletkenlerinin sürekliliğine bakılır.
- Ölçüm klemensi kontrol edilir. gerekirse değiştirilip klemens yeterince sıkılmalıdır.
PARATONER ÖLÇÜMÜ
Öncelikle belirtmemiz gerekir ki; yıldırımdan korunma sistemlerinin topraklanması diğer topraklamalardan ayrı yapılmaz. Lokal eş potansiyel aracılığı ile tesiste bir eş potansiyel oluşturulmalıdır. Aksi halde oluşan direnç farklılıklarından ötürü tesisimize darbe gelebilecektir. Yine paratonerin ve topraklama materyallerinin antikorozif olmasına dikkat edilmelidir. Paratoner ölçümü yine paratoner bakımı gibi düzenli olarak yapılmalıdır. Ölçüm sonucunda tavsiye edilen değerin üstünde çıkarsa eklemeler yapılarak direnç düşürülür. Topraklama direnci için kimyasal kullanma geçici bir sonuçtur. Bunun yerine ilave çubuk kullanılmalıdır.
